İklim
İklim bir yerdeki hava koşullarının geniş bir zaman ve bölge üzerinde hesaplanan ortalamasına denir. İklim'i inceleyen bilim dalına Klimatoloji denir. Bir bölgedeki iklimi belirleyen unsurlar,
sıcaklık
, rüzgar, havadaki nem , basınç,ve bunların gün ve yıl içinde nasıl değiştiğidir.
kesiminde veya tamamında, belli bir zamanda gelişenatmosfer
olaylarının
(hava şartlarının) istatistikî ortalaması. Alınan ortalama; günlük, aylık,
mevsimlik
, yıllık veya daha farklı devreleri kapsayabilmektedir. Halk dilinde iklim denilince bir yerin yıllık hava şartları ortalaması anlaşılmaktadır.
Günlük hava şartları ortalaması ele alınınca buna iklim değil,
hava durumudenilmektedir. Hatta aylık hava şartları ortalamasına bile iklim denilmemesi uygun olmaktadır. İklim bir bölgenin hava şartların?? çok yüzeyden alır. Çünkü; bir bölgede o bölgenin iklim özelliklerine uygun olmayan, yani yazılanlara ters düşen hava şartları aylarca hatta yıllarca hüküm sürebilir. Mesela
Türkiye'nin en soğuk,
kışları çok uzun ve sert,
yazları kısa ve serin olan ili
Erzurumda, kışın hiç
kar yağmadığı, hava sıcaklığının 0°Cnin altına düşmediği seneler olmuştur.
Bu sebeple iklim, önce de belirtildiği gibi belli bir dönemdeki hava şartlarının ancak ortalamasıdır.
Bölgede hava şartları uzun zaman aynı şekilde ortalamaya paralel seyredeceği gibi tam zıddı da olabilir. Bir yerin iklimi şu karakterdedir denilince, yapılan rasatların ortalaması şu karakterdedir demektir. Fakat genelde ölçülen iklime uygundur.
Bir yerin iklimine tesir eden faktörler şunlardır:
Türkiye'de yıllık sıcaklık dağılımı haritası
Isı: Isıdan kasıt, güneş ışınlarının sözkonusu bölgeye, dik mi yoksa başka bir açı altında mı tesir ettiğidir. Bunun yanında ayrıca bulutlar da ısıyı etkilerler.
Denizler: Bilindiği gibi deniz kıyısındaki bölgelerde sıcaklık değişmesi fazla olmaz. Bunun sebebi denizlerin karalara nazaran daha geç ısınıp daha geç soğumasıdır. Ayrıca sıcak ve soğuk su akıntıları da iklimi etkiler.
Rakım: Yüksek noktalarda havanın yoğunluğu çok azdır. Havanın yoğunluğunun az olması, güneş ışınlarının burada tutulamaması dolayısıyla sıcaklık düşmesine sebep olur.
Hava akımı: Sıcak ve soğuk havaların yer değiştirmesi de iklimi önemli ölçüde etkiler.
Nemlilik: Havada devamlı bulunan rutûbet yükseklere çıkınca soğur ve
yağmur olarak yağar.
Klimatoloji konusunda araştırma yapan Demertonne ve W.Kiper iklimleri şöyle sınıflandırmışlardır:
Ekvator iklimi: Çok sıcaktır, bol yağış alır, yıllık sıcaklık farkı yok denecek kadar azdır. Ekvator ve çevresini etkisi altına alır, alçak basınç altındadır.
Kurak iklim: Denizden uzak bölgelerde görülür, devamlı yüksek basınç altındadır. Çok az
yağış görülür. Kurak iklim, step ve çöl iklimi olmak üzere ikiye ayrılır.
Yazları yağışlı tropikal iklim: Ekvator iklimi ile kurak iklim arasındaki iklimdir. Sıcaklık, bâzan ekvator iklimini de geçer, fakat sürekli değildir.
Savan iklimi de denilmektedir.
Muson iklimi: Muson rüzgârlarının tesiriyle Güneydoğu Asyada görülen bol yağışlı iklimdir. Yıllık sıcaklık farkı fazla değildir. Alcak basınç tesirindedir.
Kışları yağışlı alt tropikal iklim: Bir diğer adı da Akdeniz iklimidir. En beğenilen iklimdir. 30°-40° paralelleri arasında etkilidir. Yıllık sıcaklık farkı çok değildir. En çok kış aylarında yağış alır. Sıcaklık yaz aylarında daha fazladır.
Ilımlı iklimler: Bunlar ılımlı
Okyanus ve ılımlı kara iklimleridir.
Okyanus iklimi daha çok deniz kenarlarında etkilidir. Sıcaklık 10°-20° arasında değişir. Ilımlı kara iklimi ise iç bölgelerde görülür ve kışları çok soğuk yazları ise çok sıcak geçer.
Soğuk iklimler: Yılın en sıcak ayı ortalaması 0°Cnin altındadır. Yağmur az olup yazın ve baharda kar erimeleri olur. Bir diğer şekli de kutupaltı iklimine benzeyen daha sert ve kar erimesi az, buz iklimidir.
İklimi etkileyen birçok faktörler
Bir bölgenin denize yakınlığı
Dünyada görülen iklim tipleri
Denize yakın yerlerde mevsimler arası sıcaklık farkı daha azdır ve iklim daha yumuşaktır.Bunun nedeni denizin ılımanlaştırıcı etki özelliğine sahip olmasıdır.Denizlerin ılımanlaştırıcı etkisi dağların uzanış yönüyle de ilgilidir.Dağların denize paralel uzandığı yerlerde deniz etkisi iç kesimlere fazla gitmez. Karasal bölgelerde ise mevsimler arası ve gece - gündüz sıcaklık farkları daha fazladır. Buna sebep ise havadaki nem oranıdır.
Bir Bölgenin
Enlemi
Enlem derecesi arttıkça
güneş
ışınlarının yüzeye vurma derecesi azalır ve daha soğuk bir iklim hüküm sürer.
Ekvator'dan
kuzeye ya da
güneye gidildikçe ortalama sıcaklık azalır. Aynı zamanda, mevsimler arası sıcaklık farkı artar.
Tropikal bölgelerde genelde sadece bir ya da iki
mevsim görülür. Bunlar sıcaklık farkı ile değil de yağış ve
nem ile ayırt edilir.
Türkiye gibi ılıman ülkelerde ve daha soğuk iklimin görüldüğü ülkelerde dört
mevsim görülür.
Bir bölgedeki dağlar ve diğer fiziki faktörler
Dağlar da iklimlerin oluşmasında rol oynar. Ülkemizin Ege kıyılarında görüldüğü gibi dağlar denize dik uzanıyorsa kıyıda egemen olan iklim iç kesimlerde de egemenliği sürdürür. Eğer dağlar Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde de olduğu gibi kıyıya paralel uzanıyorsa kıyıda egemenlik süren iklim iç kesimleri etkileyemez. Bu nedenle İç Anadolu Bölgesi'nde karasal iklim görülür.
Dünya'da görülen iklim tipleri
Dünya üzerinde görülen iklim tipleri:
- Ekvatoral İklim
- Savan İklimi
- Kutup İklimi
- Çöl İklimi
- Okyanusal İklim
- Karasal İklim
- Tundra İklimi (Kutupaltı İklim) = Soğuk İklim
- Akdeniz İklimi = Ilık İklim
- Muson İklimi = Sıcak İklim
- Karadeniz iklimi
Türkiye'de İklim Çeşitleri
Türkiye’de üç ana iklim tipi görülür:
-
Karadeniz İklimi,
-
Akdeniz İklimi,
-
Karasal iklim.
İklimin insan ve çevre üzerindeki etkileri
– Yeryüzüne dağılışlarını, – Ekonomik faaliyetlerini, – Yiyecek ve giyeceklerini, – Fizyolojik gelişimlerini, – Karakterlerini, – Kültür faaliyetlerini, etkiler.
- Endüstrinin dağılışını etkiler.
- Konut tipini ve malzemesini etkiler.
- Ulaşım faaliyetlerini etkiler.
- Turizm faaliyetlerini etkiler.
- Tarım faaliyetlerini etkiler.
- Tarım ürünleri çeşitliliğini etkiler.
- Toprak oluşumunu ve verimlilik derecesini etkiler.
- Yeryüzü şekillerinin oluşumunu etkiler.
- Bitki örtüsü çeşitliliğini etkiler.
- Göllerin oluşumunu ve göl sularının kimyasal özelliğini etkiler.
- Akarsu debilerini ve rejimlerini etkiler.
- Hayvan türleri ve dağılışını etkiler.
- Dış kuvvetlerin etki alanlarını ve dağılışını etkiler.
- Kayaların çözülme türünü belirler.
- Erozyonu etkiler.
- Kalıcı kar sınırı yükseltisini etkiler.
- Denizlerin tuzluluk oranlarını etkiler.
Antarktika'da yer alan Vostok buzulunda 450.000 yıl önceden bugüne gözlemlenen CO2, sıcaklık ve toz miktarlarındaki değişikleri ortaya koyan grafik.
Son 150 yılda yapılan sıcaklık kayıtları.
Aylara göre yağış haritası.
Arktik tundra ikliminin dağılımını gösteren harita.
Dünya çapında gözlenen ılıman karasal iklim kuşağı haritası.
1961 ile 1999 yılları arasındaki aylık ortalama yüzey sıcaklıkları animasyonu. Bu örnek, iklim çeşitlerinin mevsimlere ve yerlere göre nasıl şekil aldığını gösterir.
Küresel hava kütleleri haritası.
Dünya iklim sınıflandırması
